Laatituudii fi longituudii

Laatituudii fi longituudiin qindoomina teessuma lafaa bakka murtaa'e fuula lafaa irratti adda baasuuf gargaarani dha. Koordineetonni kun sirna wabii addunyaa kan tuqaa kamiyyuu pilaaneetii kanarra jiru adda baasuuf gargaaru.

Latitude

Latitude yeroo baayyee "parallel" jedhamee kan waamamu, sarara yaadame (imaginary line) kan naannoo fuula lafaa garagalfamee sararamuudha. Sararoonni kun fageenya kaaba ykn kibba Ikuwaatorii, bakka jalqabaa latituudii safaruuf ta’u safaru. Tokkoon tokkoon walfakkaatummaa latituudii fageenya kofa isaatiin digrii kaaba ykn kibba Ikuwaatoriitiin ibsama. Ikuwaatoriin latituudii digrii 0, Pooliin Kaabaa latituudii kaabaa digrii 90, Pooliin Kibbaa ammoo latituudii kibbaa digrii 90 irratti argama. Sararoonni latituudii walfaana kan jiran yoo ta’u, sirna giiridii kan navigeeshinii fi wabii teessuma lafaa gargaaru uumuuf gargaaru.

Fayyadama murteessaa latituudii keessaa tokko iddoowwan lafa irratti argaman ibsuu dha. Fakkeenyaaf, bakki tokko latitude kaabaa digrii 30 irratti yoo ta’e, kallattii kaabaatiin Ikuwaatorii irraa digrii 30 fagaatee akka jiru agarsiifta. Kun dameewwan biroo keessaa navigeeshinii, aviyeeshinii fi meetirooloojiif barbaachisaa dha.

Longitude

Longitude jedhamu sarar Prime Meeriidiyaanii irraa gara bahaa ykn dhihaatti safarame dha. Sararri yaadame kun North Pole irraa gara South Pole tti kan deemu yoo ta'u, Greenwich, London keessa darba. Fageenyi kun digrii, daqiiqaa fi sekondiin kan safaramu yoo ta’u, digrii 360 geengoo guutuu naannoo lafaa bakka bu’a. Lafti tilmaamaan sa'aatii 24 keessatti digrii 360 naanna'a, jechuunis sa'aatiin tokkoon tokkoon isaa digrii dheerina 15 dha. Doonii fi balaliistonni bakka fi kallattii isaanii shallaguuf waan itti fayyadamaniif, navigeeshinii keessattis gahee murteessaa qaba. Dabalataanis, kaartaa sirrii fi kaartoogiraafii fi qindeessuuf hojiiwwan naannoo adda addaa keessatti walsimsiisaa barbaadan, kan akka telekoomii fi daldala faayinaansii addunyaatiif barbaachisaa dha.

Fakkii: Laatiitudii fi Longiituudii